Uwer u sha Pue kar môm ayange a u anieni, Ijirtamen tema hen Ate Ijiir u Tiv sha Gboko, sha hemen u Orchivirgh Prof. James Ortese Iorzua Ayatse, CFR Tor Tiv man orikôn u Ator a ken Benue cii. Ka Ijirtamen i sha utar ken mtem tor u Orchivirgh Ayatse je ne.
Ator a Tiv, mbamkônom mba u eniel mba hen tar Tiv, ati a tor, hemen u Mdzough U Tiv (MUT), mbapasen loho u dedoo, man ikpila i ônov Tiv man kasev due za Ijirtamen ne.
Ijirtamen ka ate ijiir u a kuren akaa a sha mlu u ieren i Tiv. Akaa a Ijirtamen i kure yô hingir tindi je man nga a myange sha mar u Tiv tar sha won cii.
Zum u Tiv cii zua sha Ijirtamen ne yô Tor Tiv pase aver ishigh u Ate Ijir. A pase nahan er: Ken mase ijime u a kaa ne, Tiv cii zua sha Ijirtamen ken i nyom i 2018 nenge sha mlu u aeren a Tiv man sha mlu u tar u va nyôr sha ayange a hirigh ku ornyian ne yô, doo u Tiv vea sôr asa sha a eren a gen hemban je yô a a lu inja er Tiv goho a goho hen akuraiyor a gen yô. Ter Ikyôr Thomas Jam Gbinde (ngu memen) lu hemen kômôti u sôron a eren shon. Ken inyom i 2023 la yô Ijirtamen kure sha akaa anyiin:
1. Ku man mii u ku
2. Dyako
3. Kwase u eren man tsombur
4. Kasev man u kôron Tor
Tor Tiv za hemen nahan er, ishima veren i Ijirtamen i uwer ayange anieni la lu u veren ato ungwan hen ayou a Tiv – Jechira; Kwande; Sankera; Jemgbagh; Lobi; man Gwer, aluer mba eren er Ijirtamen lu kure la yô.
Sha mkure u Ijirtamen yô:
Ku man mii u ku: Ku ka gurgur ga. Ku ka kwagh u van a mzungu. Sha nahan yô Ijirtamen kure er Tiv ve de u eren ku inja er ka iniongu i ember yô. Shi ku u a er yô u de tse hembe mba adua uhar ga shi Tiv ve de u zan ônkasev iyol er ve va a ingin man ingira; ve er ingin man ingira u in ku. Nomso mba or a saa ku ken a ve la, ka tom ve u kosun ikom la a u zan ônkasev iyol shio.
Dyako: Ijirtamen kure nahan er dyako u or u nan vande karen er nan lu uma la ga yô ka dyako u ônov – ônov mba nomso man mba kasev cii- mba or la kua kwase u nan; ka kwagh u angbian shin ônov mba nomso tsegher ga.
Kwase u eren man tsombur: Ken mkur u Ijirtamen yô akaa a eren a kem kwase cii a de hembe inyaregh N100,000.00 ga. Ijirtamen za hemen nahan er pe mbamaren ve lu hanger ngegher er saa wanye kwaor a vihi iyol sha inyar kôhôlôô man a na nan kwase yô aluer wanye kwase la soo nom yô a osugh zum kurugh a yem vea shior na ve za er ivaa kwaghbo ngu sha kwagh la ga gadia ka ieren i Tiv kpôr. Ngise ve gba toho a kwase ve yem tsô i mase va ôron mbamaren er ve de keren wan ve ga.
Kasev man Tor u kôron: Ijirtamen venda wang er ma mhen môm kpa a de ve or ken ishima u eren tindi er kwase a ya tor hen Tar Tiv ga man aluer ma tindi ngu u mbia la u i hii u eren tom sha mi yô man shi i sar hen pe i hide er i kighir la.
Ipaven i Tiv môm tsô kpa rumun er ve mba eren er Ijirtamen lu kure la ga. Ishima iyange nôngo u doon Tor Tiv ga. Tor Tiv pase er, un tese gbenda. Er un lu a ya Tor ga je tsô un na wan na u kwase kera un ngohol N1000.00 shi er un tem tor ne kpaa un er nahan voghul.
Orchivirgh Ayatse za hemen nahan er aluer Tiv mba eren sha akaa a Ijirtamen i kure sha mi ga yô Ijirtamen a gema wan mkôôm. Ityôkyaa yô, iti tor Barnabas Andyar Iyorhee Gemade, Nomiyange I Tiv, pase Ijjrtamen er aluer Ijirtamen kure sha kwagh man wa zwa ijirigh ga yô a taver kpishi u iyor eren kwagh sha mi sha a ciu a lu ve di tsô er ka kwagh wan Ijirtamen i we man kwaghwan yô mba kighir or er sar nan a er sha er i we nan la ga.
Begha u Tiv ta icin nahan er mbera mba vea wa akaa ôron a Ijirtamen iko ga yô mtsaha ve yô ka dughun ve ken ityô kera shi vea wua Tia. Tia ka kwagh u or ngu na sha ci u kwaghbo u nan er la yô. Tiv ka vea dugh or ken ityô kera yô mba kera ze kwagh hen ya u or la ga shi nan ngu a va pe ve zou je kpaa ve kenger nan er chinkafa i nan bee inyam sha mi yô.
Akaa a gen a Ijirtamen nenge sha mi yô lu iyange i Tiv 2025 i i lu van ken uwer us sha pue kar uhar la, Bam u Kasev Tiv, TV u Tiv, ingyer i vote, man kwagh u iwakura. Shi Ijirtamen ngohol ator a he.
Er lu Ijirtamen i hiihii i Fada Hyacinth Iormem Alia, Gomna u Benue zan yô, Ijirtamen na un ian er a lam a ityô.
Gomna wuese Ijirtamen man Tiv cii u tsuwan un lun Gomna hii inyom i 2023. A pase Ijirtamen mshir tom na ken atô u anyom ahar man tiôn shi zamber nahan er mbera mba iyange ve tile ishangen a na shin mba iyange un lu zenden keren ishangen ve a lagh ga un a ndyar ve ken mkaan shin kpôr kpôr je kpaa ve yô ve de kera, ve kohol un vea sôr tar.
A pase nahan er un sôr imakeranta 256 i hange- hange sha ci u mbayev, un tem gomna je un ngu a hôr u kimbin mbatomov shin mba ve mem la ga shi or ngua a kurun tom je er ayange 30 a zua kera yô ka un ôr sema nyar u nan u mshirtom un kimbi nan. Fada za hemen er un seer mbatomov inyaregh un ver sha N75,000.00, u tesen awaishima u dedoo shi un sôr imakeranta la tsegher ga un tôr atica 9,500, shi ve hii u ngohol inyegh kera kpaa.
Ken atô u anyom ahar man tiôn ne a za hemen er un wa ayou acii akiriki 340 Ave un ngu yemen ami a gen yô un bee tom sha mi, gbinda i kuman uikarem er 396Km tom ngu sha mi hang yemen je yô un bee ugodobi 26 shin Makurdi, un bee sha Gboko, un mar akahar a gbenda sha mlu u tsemberee hen Makurdi man Gboko, shi iyouci i vesen i makeranta u Adasu la un sôr i un yem a mi sha uwegh ku gande gande man awaishina na ka u eren nahan a u General Hospitals kpaa shi anti ortwer u nan ve hen Benue cii man mba zan makeranta u henen twer hen univasiti i Adasu cii ka un er a ve tsemberee sha er vea za mape ga vea tema vea er mar u Benue twer tô.
Akaa a gen er u tindin mar u Benue ken China man Belarus nahan un er cica shi un wa iusu i wanger geri tugh kpaa. McCarthy Stadium man Aper Aku Stadium cii tom ngu zan hemen voghul voghul . Akaa er uya sha ciu u mba tomov man akaa a gen kposu kposu nahan Gomna pase Ijirtamen er un ngu eren za a mi Ave. Aluer u ngu zenden hen Benue man u nenge ihundu ngi kpurum yô fa ka Fada a lu eren tom.
Gomna kure mkaanem ken gbenda u Tor Tiv iyange ôr er kunya kôr yô. Gomna pine Ijirtamen er ve gber un ruam man iyue yina un nahan yô ma ve seer un iyue ma un bee ruam. Ka zum ne Ijirtamen mase kuren er a za hemen, mshirtom na kpa vihi ga.
Kpa mbayev yem u ngeren akaa sha ahumbe lamen dang dang mba ator hingir ator a pati shi or mar wan na ve ga. Kpa umbur nen: Ifan ngi ken kwagh ne. Er msen, Tiv ve de ôron er i dugh u ken ityô sha shi we u va wua Tiv ga.
Nahan, ne ônov Tiv, er nen teghlee sha akaa a ôron a a lu duen ken ijô yen yô. Hii sha Tiv mba vesen mbagenev je, ve laha tor mbayev nenge shi ungwa. Tiv yila Ogogoro sha ayange a tsuaa la er ka tor venda u kaan Orchivirgh James Akperan Orshi, Tor Tiv, mbuase. Ve yila Orchivirigh Akawe Torkula er Tor pati. Ka hiin je Tor Tiv ne a kure kwagh ve ve lam dang ne ga.
Akaa ne ashie gen nga kur fefa er ashe shin ishima ngi i nenge la ga. Kpa ifan shin akombu ashie kpishi nga kôron or zum u orihom a kaa a we uwegh yô. Ka nahan i doo u kôron iyol tsaha, u lamen felefefele ga sha er u va za gba hen ityô ga yô. Tiv mba ngeren akaa a ityô shin Takerada ga; ka ve nger sha kpande u asema ve.
